Helstu örnefni frá Hólmanesi inn að Öskjuhnjúk.

Helstu örnefni frá Skotahjalla inn að Öskjuhnjúk.

Helstu örnefni frá Öskjuhnjúk út að Andranum.

Helstu örnefni frá Andranum út að Ófeigsfjalli.

Helstu örnefni frá Ófeigsfjalli út að Oddskarði.

Smellið á myndir til að sjá örnefni á mynd.

Eskifjörður

Fallegur, lítill, en grösugur dalur (áður kallaður Kálkur) liggur inn af fjarðarbotninum. Eftir honum rennur Eskifjarðará, er kemur norðvestan af Eskifjarðarheiði. Í dalnum voru hér á árum áður þrjú býli: Eskifjörður, yst norðan ár, Byggðarholt, ofurlítið innar syðra megin við ána. Í dag er Byggðarholt í eigu Eskifjarðar-bæjar og leigir bærinn Golfklúbbi Byggðarholts húsið undir aðstöðu sína. Innst syðra megin er Eskifjarðarsel, í daglegu tali kallað Sel. Veturhús voru beint á móti Eskifjarðarseli norðan megin árinnar, en Borgir voru utan við Byggðarholt ofan vegar upp af hesthúsum Þórólfs Sverrissonar. Ekki er lengur stundaður búskapur á þessum bæjum og eru bæirnir Veturhús og Borgir löngu farnir í eyði.

Vantar örnefni frá Hólmanesi að Hólmatindi.

Fyrir innan Hólmatind eru þrír sveigar í fjallið, og kalla Eskfirðingar tvo hina ystu Skot, og er Miðaftanstindur milli þeirra, en Kambfell fyrir innan. Innsti sveigurinn blasir við frá Eskifjarðarbæ og heitir hann eftir lögun sinni Askja eða Eski og tindurinn norðan megin við hann Öskjuhnjúkur eða Eskihnjúkur. Af þessari Öskju er talið að fjörðurinn dragi nafn sitt. Sumir telja þó að fjörðurinn sé nefndur eftir Eski-plöntunni sem talið er að hafi vaxið hér.

Milli Eskihnjúks og Tungufells eru Hrævarskörð þar sem farið er af Eskifjarðarheiði yfir í Svínadal og þaðan sem leið liggur til Búðareyrar. Upptök Eskifjarðarár eru uppi í Hrævarskörðum, en leiðin um Eskifjarðarheiði liggur talsvert austan við ána og Tungufell norður í Tungudalinn og síðar út Eyvindardal að Egilsstöðum á Völlum. Áður en vegur kom yfir Fagradal, lá póstleið frá Eskifirði upp á Hérað um Eskifjarðarheiði. Var það um 6-8 tíma ferð frá Eskifirði til Héraðs þessa leið. Uppi á heiði eru flatir sem kallaðar eru Urðarflatir og á Víná upptök sín þar og rennur hún ofan í Eskifjarðará.

Utan við Eskifjarðarheiði gengur fram fjallsrani suður frá Fönn (jökull) upp af Norðfirði, og heitir fjallið Fell en tindurinn í suðurenda ranans heitir Andri. Utan við Andra tekur við allbreiður dalur, er heitir Þverárdalur, eftir tveim þverám sem falla í Eskifjarðará, sú innri fellur rétt fyrir utan Veturhús og nefnist hún Innri Þverá, en hin fellur milli Veturhúsa og Eskifjarðar og heitir hún Ytri Þverá. Utan við Þverárdalsbotna gengur fram Sauðatindur (Sést af Hólmahálsi, ekki frá Eskifjarðarbæ) og nokkru sunnar er Harðskafi, sem er klettabelti í fjallsbrún. Um Þverárdal og yfir Fönn var stysta leið á Seyðisfjörð og var þá farin Gagnheiði af Mjóafjarðarheiði. Fyrir utan Harðskafa er Ófeigsfjall, og er Ófeigsdalur milli þeirra. Ófeigsfjall nær út að Lambeyrarskarði, sem er beint upp af Eskifjarðarkaupstað og má fara gangandi um þetta skarð til Norðfjarðar.

Aftur upp...

Úr Ófeigsdal fellur Bleiksá í mörgum fossum niður og sameinast Eskifjarðará við ósa hennar við botn fjarðarins. Hún var eitt sinn landamerkjaá milli Eskifjarðar og Reyðarfjarðarhrepps, en kauptúnið var hreppur út af fyrir sig og náði þá frá Bleiksá út að Mjóeyri. Þar voru mörkin milli Eskifjarðar og Helgustaðarhrepps við Mjóeyri. Hreppaskipti voru gerð 1906-07, þegar íbúar á Eskifirði urðu 300. Áður var allur Reyðarfjörður einn hreppur, en eftir skiptin þrír, Reyðarfjarðarhreppur, Eskifjarðarhreppur og Helgustaðahreppur.

Um bæinn falla fjórar ár úr Lambeyrardal: Grjótá innst, mikill vágestur þorpinu vegna vatnavaxta, Snæhvammsá betur þekkt sem Innri Lambeyrará eða Bankalækur, Ytri Lambeyrará, daglega kölluð Ljósá. Þaðan fengu Eskfirðingar rafmagn frá 1911 allt til 1954, en þá var tekin í notkun ný dísalrafstöð er sá bæjarbúum fyrir rafmagni. Þá kemur Hlíðarendaá og fellur hún til sjávar innan við húsið Brú. Þar sem Innri Lambeyrará fellur til sjávar var upphaflega lítil jörð sem hét Lambeyri og byggðist kaupstaðurinn á landi hennar. Má í dag sjá þar helstu byggingar bæjarins s.s. skólann, bankann, pósthúsið, lögreglustöðina, sýsluskrifstofuna, félagsheimilið, verslanir, gömlu kirkjuna, og íþróttahús auk íbúðarhúsa. Það var ekki fyrr en árið 1803 sem Mjóeyri var keypt og sameinuð kaupstaðnum.

Innst sunnan fjarðar sjást "Suðurfjöllin" mun sjást í Eyrarskarð, þá Hoffell yfir Goðaborg og Rammöxl, þá kemur nokkuð löng egg út á Lambafell, þá Guðrúnarskörð og Miðaftanshnjúkur. Hrossahjalli breiðir úr sér fyrir neðan öll þessi fjöll. Þá tekur við Nóntindur, Bunga og Berutindur, Rauðafell neðan undir Berutindi raninn með Söðulhnjúk út og niður af Berutindi. Síðan koma fjöll upp af Hafranesi og Kolmúla en ekki verður farið í að tíunda þau hér að svo stöddu.

Hér á eftir verða rakin örnefni í fyrrverandi Helgustaðahreppi, en vegna fólksfækkunar var Helgustaðarhreppur sameinaður Eskifjarðarbæ samkvæmt lögum í eitt bæjarfélag árið 1988.

Fyrir utan Eskifjörð tekur við fyrrverandi Helgustaðarhreppur og nær hann alla leið austur og norður að Gerpi. Við sameiningu þessara tveggja hreppa urðu landfræðileg mörk Eskifjarðar frá Hólmahálsi og út á Hólmanes í suðri og allt norður til Gerpis austasta tanga landsins.

Fyrir utan Lambeyraskarð rís Svartafjall hátt upp yfir Hólmgerðarfjalli, en það er fjallöxl út og upp af Eskifjarðarbæ. Svartafjall er 1021 m á hæð og mun ekkert fjall vera hærra þar fyrir utan, en aftur á móti eru hærri fjöll að finna í fjallsrananum í áttina að Fönn. Utan við Svartafjall er Oddskarð. Undir það liggja göng sem auðvelda allar samgöngur á landi milli Eskifjarðar og Norðfjarðar til muna frá því sem áður var, en menn þurftu að keyra yfir skarðið, en það var oft ófært vegna snjóa og aurbleytu. Nú eru áform um að gera ný göng frá Eskifirði til Norðfjarðar, sem gerðu það að verkum að Oddskarð yrði alveg úr leið. Oddskarð mun hafa verið einn hæsti fjallvegur á landinu eða í um 600 metra hæð. Kolabotnar heitir svæði rétt ofan við Eskifjarðarbæ, þar sem nú er gróðurreitur nemenda Grunnskólans á Eskifirði. Áður fyrr voru þarna stórir og miklir fiskhjallar á vegum Hraðfrystihúss Eskifjarðar og Togaraútgerðar Austfirðings meðan hún var og hét.

Svínaskáli var næsti bær fyrir utan Eskifjörð. Þar bjó á 19. öld merkur hagleiksmaður, Jónas Símonarson. Lét hann m.a. bæjarlæk sinn knýja sög og kornmyllu. Þar bjó einnig sonur hans, mikill fræðimaður, Árni Jónasson, sem átt hefur stóran þátt í að semja skrá um örnefni og staðhætti í Helgustaðarhrepp. Fyrir neðan Svínaskála er lág hæð sem kallast Svínaskálaklif.

Fyrir utan Svínaskála er Inn-Stekkur eða Svínaskálastekkur (í daglegu tali er þessi staður kallaður Stekkur, Engjabakki eða Garðshorn). Þess skal getið að þar fæddist prófessor Ricard Beck, sem fór ungur til Ameríku og starfaði þar sem kennari og rithöfundur við góðan orðstír. Erfitt þótti að nýta þessa jörð vegna hættu af skriðuhlaupum. Hvalstöð var Svínaskálastekk neðan og utan við fyrrverandi kartöflugarða skólans og annarra kartöfluræktenda úr kaupstaðnum. Það var kaupmaðurinn Ásgeir Ásgeirsson frá Ísafirði sem hóf hvalveiðar og vinnslu þarna árið 1904 en 1912 lagðist sú starfsemi niður vegna hráefnisskorts. Hvalurinn var horfinn af Austfjarðarmiðum. (sjá nánar í Eskju 1, bls. 15,16,17.)

Næst kemur bærinn Högnastaðir, sem er á mjórri landspildu milli Merkigils að innan og Hellisár að utan og nær frá fjöru upp bratt fjall og innanverðan Sellátradal, á Oddskarð og Svartafjall innan við skarðið.

Aftur upp...

Ljósá fellur niður Högnastaðarhlíð innan við bæinn. Í henni er Rangárfoss. Efst í gilkafla er klettaþröngin Hrafnakórinn og inn af honum er Þurshöfði sem er lítið fell. Þar uppaf er klettabelti sem heitir Urðabotnar og þar undir er stórgrýtisurð.

Neðan við bæinn Högnastaði var býlið Högnastaðastekkur, útvegsbýli með afar litla grasnyt, þar var einnig annað álíka útvegsbýli líklega ævagamalt. Það hét Gvendarkirkja og þar á að hafa verið Gvendarbrunnur, týndur nú. Munnmæli herma, að Guðmundur biskup hafi á sinni tíð vígt staðinn fyrir skriðuhlaupum í landinu, Ljósárgili, óljósar rústir eru þar, en rústirnar á stekk löngu útmáðar.

Næst utan við Högnastaði er bærinn Sellátrar, sem standa í fallegri brekku, og er þaðan fallegt útsýni inn til Hólmatinds. Úr Svartafjalli falla ýmsar ár svo sem: Beljandi utan við Svínaskála, Stekksá utan við Inn-Stekk, Hellisá utan við Högnastaði. En utan við Sellátra fellur smá lækur í sjó fram er Goðá heitir og heitir víkin Goðavík og stendur við Goð, stór klettur eða steinn er innst í víkinni.

Niður af Oddsskarði er Sellátradalur milli Háuhlíða að innan og Sellátratinds að utan. Fyrir utan Oddskarð er Magnúsartindur og suður af honum þar sem skíðalyftan nær hvað hæst heitir Goðatindur, þá sjávar rétt utan við Sigmundarhús. Næsti bær fyrir utan Sellátra heitir Hvammur sem stendur upp á hæð skammt frá veginum. Því næst Sigmundarhús en þá næst koma Helgustaðir innan við Helgustaðará, er kemur úr Helgustaðardal, miklum sveig utan við fjallið. Þaðan má ganga um Helgustaðaskarð til Hellisfjarðar eða um Op til Oddsdals.

Helgustaðardalur takmarkast að utan af háum hrygg. Í hlíðum hans er hin alkunna silfurbergsnáma, en fyrir utan hann er Hrafnárdalur og fellur Hrafná um þann dal fram til sjávar. Um Hrafnárdal má fara Hrafnaskörð fyrir sunnan Glámsaugnatind til Hellisfjarðar. Hrafná skilur lönd milli Helgustaða og Stóru-Breiðuvíkur. Utan við Hrafnárdal er fjallið Grákollur, en þar finnst margt merkilegra steina t.d. jaspis. Síðar tekur við Eygerðarfjall (sem nefnt er á korti Eydalafjall og er fjallið oft nefnt svo í daglegu tali) út að Vaðlavíkurheiði. Næsti bær fyrir utan Hrafná er Útstekkur, byggður úr Stóru- Breiðuvíkurlandi.

Útstekkur stendur við vík í skjóli utan undir háum melum. Fram undan honum stendur grænn píramídalagaður hóll og vilja menn halda að í hólnum sé að finna fornminjar en eins gæti þetta bara verið malarhóll eins og aðrir sem finnast hér um slóðir. Þetta var Reyðarfjarðarhöfn á einokunartímabilinu. Engar búðaleifar sjást þar nú og var þó byggt þar fram á 19. öld. Stóra-Breiðuvík með Hjáleigu nær út að Ytri-Teigará.

Innri-Teigarár koma fram undan Eygerðarfjalli (Eydalafjall) sömuleiðis Kerlingará utan við túnið í Stóru -Breiðuvík.

Næsti bær er Litla-Breiðuvík. Þar ólst Ríkarður Beck upp og gerðist mikill sjómaður. Fyrir innan bæ gengur Borgarhóll fram í sjó.Þar var samkomuhús hreppsins. Bjarg heitir býli utan við Litlu-Breiðuvík (nú rústir einar). Þar bjó Ásmundur Helgason er mikið hefur skrifað um mannlíf við Reiðarfjörð í bók sinni ”Á sjó og landi” (R.vík. 1949). Fyrir utan Litlu- Breiðuvík ganga Flesjar lengst fram í fjörðinn. Úti fyrir Flesjum er Flesjasker. Undan Flesjum er löng sandfjara sem kölluð er Langisandur og er þessi staður vinsæll til fjöruferða af skólabörnum og fleirum. Utan við Flesjar skiptir Flesjaá löndum með Breiðvíkingum og Karlskálamönnum. Fyrir utan Vaðlavíkurheiði gengur Álffjall langleiðis út af hafi. Um tvö skörð má fara yfir þetta fjall til Vaðlavíkur, það er Sléttuskarð út og upp af Karlskála og Karlskálaskarð milli Álffjalls og Snæfugls, sem er ysti og mest áberandi tindur á fjallgarðinum og sést víðast af suðurbyggð Reyðarfjarðar og jafnvel innan af Búðareyri. Karlskáli stendur í nokkrum sveig undir Álffjalli.

Þar er stórt tún og staðarlegt, enda bjó þarna á 19. öld nafnfrægur bóndi og sjósóknari er hét Eiríkur Björnsson, og má lesa um þennan bónda í bók Ásmundar „Á sjó og landi". Ein af dætrum Eiríks var gefin Jóni Ólafssyni alþingismanni og skáldi, önnur giftist Benedikt Þórarinssyni kaupmanni í Reykjavík og sú þriðja Jóhannesi Paturssyni bónda í Færeyjum.

Aftur upp...

Rétt utan við Karlsskála er Stekkjartangi og þar var verstöð í eina tíð. Litlu utar ganga Rifsker í sjó fram. Þar útaf taka við brattar skriður, Karlsskálaskriður, en í þeim er svokallaður Hallur hættulegastur. Hann er rétt innan við Þeistuá, er kemur ofan úr Karlsskáladal (og Karlsskálaskarði). Milli Þorleifstanga og Haugatanga, sem er grænn höfði fram í sjó og á að heita skriðulaust, en þá taka við Krossanesskriður út að eyðijörðinni Krossanesi, sem er ysti bær í Reyðarfirði, framan á nesinu milli Reyðarfjarðar og Vaðlavíkur. Þá er enn um Kirkjubólsskriður (allgóðar yfirferðar) að fara fyrir Múlann, uns komið er að Kirkjubóli, ysta bæ syðra megin í Vaðlavík.

Eins og segir í Landnámu þá nam Þórir hávi af Vors „Krossavík milli Gerpis og Reyðarfjarðar", en þótt víkin hafi látið nafn sitt, bera Krossanes og Kirkjuból næg vitni um það að þetta mun vera sama víkin, og landnámsmaðurinn virðist hafa verið kristinn. Á Kirkjubóli var bænahús. Vaðlavík tilheyrði Helgustaðahreppi. Hún liggur fyrir opnu hafi og er það hafnleysa en þó má í stillum leggja minni bátum við klappir í Kirkjubólshöfn að sunnan og Landsenda að norðan. Undirlendi er þó nokkuð í sveignum, einkum norðan Kirkjubólsár, er rennur innan af heiði út með fjalli að sunnan. Myndar áin stórt lón, áður en hún fellur til sjávar. Stendur bærinn Kirkjuból sunnan við lónið.

Nokkru innar í landareigninni sunnan ár er býli er heitir Þverá. Norðan megin árinnar eru þrjár jarðir er heita Karlsstaðir og er næst heiðinni, þá Ímastaðir og Vaðlar yst. Norðvestur af Karlsstöðum gengur þröngur dalur inn á milli fjallanna norður í Viðfjörð. Heitir dalurinn Dysjadalur og fjallvegurinn Dys eftir dys er stendur þar við veginn. Þar áttu 17 eða 18 Spánverjar að vera urðaðir og mönnum sem fara þar um, skylt að kasta steini á hræin.

Af suðurfjöllum Vaðlavíkur fyrir innan Múla ber mest á Svartafjalli, en Snæfugl sést fyrir utan Karlsskálaskarð og Hesthaus og Folöld sem eru smátindar fyrir innan það. Frá Álffjalli eru nafnlausar eggjar inn á Víkurheiði, en upp af henni sést Náttmálahnjúkur norðvestur af norður-bæjunum. Utan við Dysjadal rís Karlstaðartindur, hár og tignarlegur, en ofan á honum eru flatir melar, Karlsstaðasandar. Þá kemur Ímadalur og Ímatindur upp af Ímastöðum og loks Húsadalur og Einstakafjall upp af Vöðlum. Fyrir utan Einstakafjall er Tregadalur og Tregaskarð sem farið er yfir á leið til Sandvíkur og utan við það er svo Skúmhöttur. Utan í Skúmhetti er Gerpisdalur og neðan við hann eru Vaðlaskriður. Þá er enn nokkur spölur norðaustur að Gerpi sem er austasti höfði Íslands, girtur mikilúðlegum hamraflugum og er hæsti tindur hans 661 m hár. Beint niður af honum er Vogatangi, en nokkru norðaustar er svokallaður Gerpismaður, Mávastapar og Gerpisfles ganga þar í sjó fram. Við Gerpismann eru sveitarmörk milli Vaðlavíkur og Sandvíkur eða mörkin milli Eskifjarðar og Norðfjarðarhrepps og er þá dágóður spölur þar til komið er fyrir hamrana og þeir fara að sveigja inn til Sandvíkur. Ganga má í Göngurák það er að segja klettana alla leið frá Vaðlavík til Sandvíkur, en ekki verður sú leið öll farin á fjöru.

Úr Vaðlavík liggur bílvegur um Víkurheiði yfir í Reyðarfjörð. Sá vegur liggur frá Karlsstöðum upp með Kirkjubólsá að norðan og upp úr Vatnsbotni á háheiðina. Síðan er farið vestur með Búrfelli, inn fyrir Teigará og ofan með henni hjá Stóru-Breiðuvík.

Víkurheiði er lág, grösug og gott berjaland og beitiland fyrir sauðfé. Er af henni hið fegursta útsýni,ekki aðeins út yfir Vaðlavíkina og hafið, heldur einnig inn og suður yfir Reyðarfjörð.

Út og norður af Reyðarfirði liggur Seley um 5 km út frá Krossanesi. Um aldir hafa bændur við Reyðarfjörð og víðar sent þangað vinnumenn sína til hákarla, lúðu-, skötu- og bolfiskveiða. Eyjarnar tilheyrðu Hólmaprestakalli og er eyjan enn í dag í umsjá sóknarprestsins á Eskifirði. En um vertíðir, venjur og siði í Seley hefur Ásmundur Helgason frá Bjargi skrifað ítarlega um í bók sinni „Á sjó og landi".

Aftur upp...